Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rogoźno na lata 2005 –2008
z perspektywą na lata 2009 - 2012
Program Ochrony Środowiska dla Gminy Rogoźno na lata 2005 –2008 z perspektywą na lata 2009 - 2012 został wykonany zgodnie z ustawowymi wymogami (ustawa Prawo ochrony środowiska – art. 17). Przy tworzeniu opracowania kierowano się także wskazaniami Ministerstwa Środowiska w tym zakresie (m. in. Wytyczne sporządzania programów ochrony środowiska na szczeblu lokalnym i regionalnym).
Charakterystyka i ocena stanu elementów środowiska przyrodniczego
W Programie Ochrony Środowiska dla Gminy Rogoźno dokonano charakterystyki zasobów i składników środowiska przyrodniczego terenu gminy w zakresie poszczególnych elementów środowiska. Na podstawie szczegółowej analizy scharakteryzowanych elementów sporządzono ocenę zagrożeń i tendencji przeobrażeń środowiska przyrodniczego obszaru gminy. W opracowaniu wskazano również źródła i przyczyny zachodzących przeobrażeń. Stan poszczególnych elementów środowiska na terenie gminy przedstawia się następująco:
Rzeźba terenu i przypowierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej
Na terenie gminy Rogoźno do działalności przeobrażających teren, należą przede wszystkim intensywne użytkowanie rolnicze oraz kopalnie odkrywkowe surowców naturalnych.
Obecnie na terenie gminy czynna eksploatacja kruszywa naturalnego prowadzona jest na złożu „Jaracz” i „Jaracz II”.
Na terenie gminy oprócz pokładów kruszywa naturalnego występują również złoża pokładów torfu – złoże „Nienawiszcz”.
Eksploatacja kruszywa naturalnego prowadzona na terenie gminy powoduje znaczne zmiany w przypowierzchniowej warstwie skorupy ziemskiej, między innymi w postaci obszarów wyłączonych z użytkowania, hałd oraz wyrobisk.
Wody podziemne
Obszar gminy Rogoźno leży poza zasięgiem występowania najkorzystniejszych struktur wodonośnych, tj. poza zasięgiem Głównych Zbiorników Wód Podziemnych Wielkopolski. Zasoby wód użytkowych czerpane są z lokalnych zbiorników wód podziemnych LZWP, zlokalizowanych w obrębie gminy. Występują one w utworach czwartorzędowych.
Woda ujmowana jest z dwóch pięter wodonośnych: trzeciorzędowego (poziom mioceński) i czwartorzędowego (poziom plejstoceński). Obszarem zasobowym trzeciorzędowego piętra wodonośnego jest zlewnia rzeki Wełny, natomiast piętra czwartorzędowego zasoby wód powierzchniowych.
Wody podziemne obszaru gminy są głównym źródłem zaopatrzenia mieszkańców w wodę do picia, dlatego jakość tych wód i wpływ czynników zewnętrznych jest istotnym elementem ochrony środowiska.
Na okresowo niską jakość wód podziemnych na terenie gminy wynika z braku izolującej pokrywy w stropie warstw wodonośnych, co może być przyczyną niekorzystnych zmian jej jakości. Brak pokrywy izolującej umożliwia łatwe przenikanie do wód zanieczyszczeń z powierzchni. Głównie przez infiltrację wód deszczowych wraz z którymi przedostają się do wód gruntowych środki ochrony roślin oraz zanieczyszczenia pochodzące z nieszczelnych zbiorników bezodpływowych (szamb). Z tego względu należy zadbać o jak najszybszy rozwój sieci kanalizacyjnej na terenie gminy. Ograniczy on w dużym stopniu zagrożenie obniżenia jakości wód podziemnych na skutek zanieczyszczeń pochodzących ze ścieków bytowo-gospodarczych.
Wody powierzchniowe
Pod względem występowania wód powierzchniowych gmina Rogoźno należy do najbardziej zasobnych spośród gmin Powiatu Obornickiego. O wysokiej zasobności gminy w wody powierzchniowe decydują przede wszystkim występujące na jej obszarze zbiorniki wodne w postaci rynnowych jezior polodowcowych, a także liczne cieki i starorzecza wypełnione wodą.
Sieć wód powierzchniowych na terenie gminy jest dobrze rozwinięta. Głównym ciekiem przepływającym przez teren gminy jest rzeka Wełna wraz z dopływami.
Do czynników wpływających na jakość wód powierzchniowych należą uwarunkowania naturalne, takie jak warunki klimatyczne i hydrologiczne, czy zdolność samooczyszczania oraz zanieczyszczenia antropogeniczne. Według badań WIOŚ istotną część zanieczyszczeń odprowadzanych do wód powierzchniowych stanowią zanieczyszczenia obszarowe. Źródłem tych zanieczyszczeń jest:
- rolnictwo – co wynika przede wszystkim z faktu stosowania nawozów sztucznych i naturalnych, a także środków ochrony roślin,
- hodowla zwierząt poprzez niewłaściwe składowanie obornika i gnojowicy oraz ich niewłaściwe, zbyt duże lub zbyt częste stosowanie na polach,
- niedostateczna infrastruktura odprowadzająca ścieki bytowo – gospodarcze, zwłaszcza w miejscowościach korzystających z wodociągów.
Stan czystości cieków na terenie gminy jest niezadowalający i wymaga podjęcia zdecydowanych działań w kierunku uporządkowania gospodarki wodno – ściekowej z naciskiem na rozbudowę kanalizacji sanitarnej.
Zbiorniki wodne są bardziej podatne na zanieczyszczenia głównie ze względu na położenie w zagłębieniach terenu. Podlegają one wpływom otaczającego obszaru związanym ze spływem wód powierzchniowych zawierających związki biogenne, a substancje zanieczyszczające mogą być trwale kumulowane w osadach dennych.
Na terenie gminy Rogoźno występuje 8 jezior. Badaniami kontrolnymi, które prowadza WIOŚ Poznań zostały objęte tylko trzy jeziora: Jez. Budziszewskie, Jez. Rogozińskie oraz Jez. Prusieckie. Jakość wód tych zbiorników należy do III klasy czystości lub jest pozaklasowa. W takiej sytuacji niepokojący jest stan czystości jezior na terenie gminy, które są zazwyczaj stosunkowo płytkie o dużej podatności na degradację i ograniczonych możliwościach samooczyszczania wód.
Obecny stan czystości jezior, który głównie nie odpowiada normom, wymaga podjęcia działań zmierzających do poprawy jakości tych wód. W przypadku jeziora Rogozińskiego należy przede wszystkim zadbać o poprawę jakości wód rzeki Wełny oraz wyloty kanalizacji ogólnospławnej miasta Rogoźno usytuowane bezpośrednio przy jeziorze. Z kolei dla wszystkich jezior zlokalizowanych na obszarze gminy bardzo istotne będzie wyeliminowanie zagrożenia wynikającego z niekontrolowanego korzystania z pobytów rekreacyjnych na terenach położonych w pobliżu jezior. Także obecne zagospodarowanie części zlewni jeziornych na terenie gminy wymaga pilnego uregulowania, bowiem właśnie jeziora w połączeniu z bogactwem przyrody stanowią największy potencjał rekreacyjno-turystyczny gminy Rogoźno.
Bezpośredni wpływ na jakość wód wszystkich zbiorników mają cieki je zasilające. Wieloletni dopływ słabo lub w ogóle nieoczyszczonych ścieków do zbiorników wodnych przyczynia się do obniżenia jakości wód jezior dużych i głębokich, a także do przyspieszenia eutrofizacji lub degradacji jezior małych i płytkich. Do nadmiernego obciążenia wód związkami azotu i fosforu przyczynia się również intensywne rolnictwo oraz nieuregulowana gospodarka wodno-ściekowa na terenie zlewni tych rzek.
Degradacja gleb
Degradację gleb możemy podzielić na chemiczną i naturalną. Na naturalną degradację gleb składają się czynniki środowiskowe takie jak klimat czy ukształtowanie terenu oraz dobór roślin uprawnych i ich usytuowanie do spadku terenu. Na terenie gminy gleby są narażone na degradację naturalną związaną przede wszystkim z intensywnym użytkowaniem rolniczym.
Degradacja chemiczna gleb w gminie objawia się w postaci podwyższonej kwasowości. Jest ona ważnym wskaźnikiem degradacji gleb uprawnych. Nadmierna kwasowość najczęściej jest powodowana przez naturalne czynniki klimatyczno – glebowe, w mniejszym stopniu przez zanieczyszczenia kwasotwórcze powstające przez zanieczyszczenia przemysłowe i komunikacyjne lub przez niektóre nawozy. Jednym z kierunków działań mogących przyczynić się do poprawy wydajności i jakości produkcji rolnej na omawianym terenie jest wapnowanie gleb.
Powietrze atmosferyczne
Głównym źródłem emisji zanieczyszczeń komunikacyjnych na terenie gminy Rogoźno jest droga krajowa nr 11 oraz droga wojewódzka nr 241, a w dalszej kolejności drogi powiatowe i gminne. Do zanieczyszczenia powietrza przyczynia się również emisja niska, czyli zanieczyszczenia pochodzące z sektora komunalnego, zakładów usługowych, indywidualnych gospodarstw. Na terenie gminy występuje 11 zakładów produkcyjnych posiadających pozwolenie na emisję do powietrza atmosferycznego oraz istnieje kilka podmiotów o znacznej uciążliwości dla środowiska, zwłaszcza w zakresie emisji pyłów i gazów do powietrza.
W myśl nowych przepisów wynikających z ustawy Prawo ochrony środowiska, w 2002 roku Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Poznaniu przeprowadził inwentaryzację emisji zanieczyszczeń do powietrza atmosferycznego, celem, której było uzyskanie informacji o stężeniach zanieczyszczeń. Wynikiem przeprowadzonej oceny rocznej jest zaliczenie Powiatu Obornickiego (a tym samym gminy Rogoźno) do klasy A dla kryterium określonego w celu ochrona zdrowia oraz do klasy A według kryteriów dla „ochrony roślin”. Klasa A przypisywana jest strefie, na obszarze której poziomy stężeń substancji nie przekraczają wartości dopuszczalnej.
Środowisko akustyczne
Nadmierny hałas jest uciążliwością postrzeganą częściej niż degradacja innych elementów środowiska. Jego oddziaływanie nie powoduje nieodwracalnych zmian w środowisku, lecz jego ograniczanie napotyka wiele trudności i pociąga za sobą znaczące koszty (szczególnie hałasów komunikacyjnych). Badania prowadzone w kraju i za granicą potwierdzają szkodliwy wpływ hałasu na środowisko przyrodnicze i osiedla ludzkie.
Na hałas komunikacyjny na terenie gminy składać się będzie hałas związany z ruchem samochodowym.
Zagrożenie dla środowiska akustycznego wynikającego z ruchu samochodowego na terenie gminy, dotyczy zwiększonego poziomu hałasu komunikacyjnego głównie wzdłuż drogi wojewódzkiej przechodzącej przez tereny zwartej zabudowy oraz w znacznym natężeniu wzdłuż dróg powiatowych.
Źródłem hałasu przemysłowego są zakłady przemysłowe i odbywające się w nich procesy technologiczne. Poziom hałasu przemysłowego jest kształtowany indywidualnie dla każdego obiektu i zależny jest od rodzaju maszyn i urządzeń hałasotwórczych, izolacyjności obudowy hal przemysłowych, prowadzonych procesów technologicznych oraz od funkcji urbanistycznej sąsiadujących z nimi terenów. Zgodnie z uzyskanymi informacjami, na terenie gminy Rogoźno występuje jeden zakład przemysłowy posiadający decyzję o dopuszczalnym poziomie hałasu.
Specyfiką hałasu przemysłowego jest jego długotrwałość występowania (zmianowy charakter pracy), a także czasowe krótkotrwałe duże natężenia.
Lokalizacja przedsiębiorstw w obrębie zabudowy mieszkaniowej, wymaga jednak szczególnej dbałości o wyeliminowanie nadmiernego hałasu.
Przyroda ożywiona
Szata roślinna analizowanego obszaru jest jego cennym walorem. Znaczna część gminy objęta jest różnymi formami ochrony. Teren gminy znajduje się w granicach Obszaru Chronionego Krajobrazu Dolina Wełny i Rynna Gołaniecko – Wągrowiecka. Ponadto, występują 3 rezerwaty przyrody oraz 6 użytków ekologicznych. Szczególną ochroną objęte zostały pojedyncze okazy, które otrzymały statut pomników przyrody. Inny rodzaj ochrony na terenie gminy, stanowi sieć ECONET-PL.
Ważną rolę w systemie ekologicznym gminy oprócz dość wysokiej lesistości, spełnia roślinność nieleśna, czyli zieleń śródpolna, zieleń parkowa oraz zieleń cmentarna.
Obszary te, jak również uprawy rolne na terenie gminy poddawane są nadzwyczajnym zagrożeniom i degradacji. Najczęstszymi ich formami są:
- zanieczyszczenia pyłowe ze źródeł niskiej emisji i emitorów przemysłowych;
- zanieczyszczenia związane z ruchem komunikacyjnym;
- zanieczyszczenia wód powierzchniowych i jezior;
- presja turystyczna;
- zanieczyszczenia liniowe związane z promieniowaniem elektromagnetycznym (linie wysokiego napięcia).
Gmina posiada znaczną lesistość wynoszącą ponad 27 % co jest bardzo pozytywnym zjawiskiem, wynikającym między innymi także z zalesiania gruntów porolnych, które należą do VIz, VI i V klasy bonitacyjnej. Jest to istotne, z uwagi na funkcję ochronną lasów. Część lasów na terenie gminy została uznana jako lasy rezerwatowe i ochronne.
Zasoby świata zwierzęcego na terenie gminy można uznać za zróżnicowany gatunkowo, co wynika z występowania na jej obszarze różnych siedlisk: od borów mieszanych po duże obszary łąk, torfowisk i wód powierzchniowych. Urozmaiconą i licznie reprezentowaną grupę stanowią ptaki, żerujące i gniazdujące głównie w dolinach rzecznych, przede wszystkim Wełny. Dla urozmaiconej i licznie reprezentowanej grupy ptaków oraz dla gatunków ssaków, płazów, gadów i ryb, występujących na omawianym obszarze poważnym zagrożeniem są:
- zanieczyszczenia wód powierzchniowych – niedostateczny stopień skanalizowania i niewystarczająca ilość oczyszczalni ścieków oraz dzikie wysypiska;
- nieprawidłowe stosowanie środków ochrony roślin i nawozów;
- rosnąca liczba inwestycji w miejscach atrakcyjnych krajobrazowo, szczególnie w sąsiedztwie jezior;
- zmienność i niedobory stanu wód.
Awarie przemysłowe i „gorące punkty”
Zdarzające się losowo awarie techniczne i technologiczne w jednostkach stosujących, produkujących lub magazynujących materiały niebezpieczne oraz w transporcie takich substancji, powodować mogą negatywne skutki w środowisku. Skutki te określa się jako "awarie przemysłowe".
Do źródeł stwarzających potencjalne awarie przemysłowe należy przebiegająca przez gminę Rogoźno linia przesyłowa gazu ziemnego (wysokiego ciśnienia). Zagrożeniem mogącym wystąpić na terenie gminy jest również transport drogowy materiałów niebezpiecznych, stwarzając potencjalną możliwość wystąpienia awarii. Odrębne zagrożenie dla środowiska oraz zdrowia i życia ludzi stanowi możliwość wystąpienia klęsk żywiołowych, które w gminie najczęściej mogą być spowodowane pożarami lasów bądź powodzią. Na omawianym terenie zagrożenia powodziowe mogą wystąpić w przypadku niekorzystnych zjawisk hydrologicznych.
Zagrożeniem dla środowiska gminy Rogoźno jest również zbyt duża koncentracja lub natężenie zanieczyszczeń i innych uciążliwości w niektórych miejscach obszaru gminy. Są to tzw. „gorące punkty”.
Cele i zadania realizowane w ramach programu ochrony środowiska
Uwzględniając stan poszczególnych elementów środowiska przyrodniczego na terenie gminy Rogoźno, zaproponowano działania zmierzające do poprawy istniejących warunków. W ramach polityki ekologicznej gminy na podstawie ustalonych zasad określono cele ekologiczne i zadania ekologiczne.
Polityka ekologiczna gminy Rogoźno oparta jest na II Polityce Ekologicznej Państwa, Programie Ochrony Środowiska dla województwa wielkopolskiego, Powiatowym Programie Ochrony Środowiska oraz istniejących uwarunkowaniach prawnych z uwzględnieniem dostosowania prawa do prawa wspólnotowego Unii Europejskiej jak również założeniach rozwoju społeczno - gospodarczego gminy.
Wyznaczone cele ekologiczne i zadania, jakie należy podjąć w zakresie ochrony środowiska przedstawione są w harmonogramie będącym odzwierciedleniem polityki ekologicznej gminy.
W celu realizacji Polityki ekologicznej na terenie gminy Rogoźno ustalono harmonogram prowadzenia zadań ekologicznych z rozbiciem na zadania krótko i długookresowe oraz mechanizmy finansowo – ekonomiczne na lata 2005 – 2008 z perspektywą do roku 2012.
Z uwagi na specyfikę ciągłości realizacji niektórych zadań będą one realizowane zarówno w ramach harmonogramu krótko jak i długoterminowego.
